ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΗΜΕΡΙΔΑΣ Ι.Λ.Ε.Τ. – “ΥΛΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΛΑΪΚΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΕΣ ΣΤΑ ΤΖΟΥΜΕΡΚΑ”
ΒΟΥΡΓΑΡΕΛΙ, ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2024
Η Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Τζουμέρκων πραγματοποίησε μία κατατοπιστική και ιδιαίτερου ενδιαφέροντος ημερίδα λαογραφικού περιεχομένου στις 10 Αυγούστου 2024, στο Βουργαρέλι, στην αίθουσα Εκδηλώσεων του Δήμου Κεντρικών Τζουμέρκων. Το θέμα της ημερίδας ήταν: «Υλικός πολιτισμός και λαϊκές δημιουργίες στα Τζουμέρκα».
Στην ημερίδα παρευρέθηκαν εκπρόσωποι της Βουλής των Ελλήνων, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης , Πολιτιστικών Συλλόγων , μέλη και φίλοι της Ι.Λ.Ε.Τ. και πλήθος κόσμου. Την εκδήλωση χαιρέτισαν, η Πρόεδρος της Ι.Λ.Ε.Τ. κ. Ερασμία Ζαβιτσάνου, η οποία καλωσορίζοντας τους παρευρισκόμενους αναφέρθηκε στο έργο και τους σκοπούς της Εταιρείας, ο βουλευτής Άρτας κ. Γεώργιος Στύλιος, ως εκπρόσωπος του Προέδρου της Βουλής των Ελλήνων κ. Κωνσταντίνου Τασούλα, ο Δήμαρχος Κεντρικών Τζουμέρκων κ. Χρήστος Χασιάκος και ο Δήμαρχος Βορείων Τζουμέρκων κ. Νικόλαος Βαΐτσης.
Το πρώτο μέρος της ημερίδας περιλάμβανε εισηγήσεις σχετικά με τον υλικό πολιτισμό και τις λαϊκές δημιουργίες, το δεύτερο μέρος περιλάμβανε ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων σχετικών με τη θεματική, παρεμβάσεις εκπροσώπων πολιτιστικών συλλόγων και ιδιοκτητών λαογραφικών μουσείων-συλλογών και αντιπροσωπευτικά του θέματος δημοτικά τραγούδια των Τζουμέρκων.
Ο εισηγητής κ. Δημήτριος Ελ. Ράπτης, Εκπαιδευτικός – Διδάκτορας Λαογραφίας στην εμπεριστατωμένη εισήγησή του με θέμα «Οι πολλαπλές αφηγήσεις των λαϊκών δημιουργημάτων. Η λαϊκή ενδυμασία και η ιστορική και κοινωνικοπολιτισμική της διάσταση» αναφέρθηκε στα διάφορα είδη των λαϊκών δημιουργημάτων, στη χρήση τους, στην καλλιτεχνική τους διάσταση τονίζοντας την αξία των δημιουργιών και το συμβολισμό τους. Επικεντρώνοντας την ομιλία του στην ενδυμασία, τόνισε ότι η ενδυμασία, ως μέρος του υλικού πολιτισμού, αντικατοπτρίζει τις ιστορικές εξελίξεις, τις οικονομικές συνθήκες κάτω από τις οποίες δημιουργήθηκε, επεσήμανε την κοινωνική της λειτουργία και τη συμβολή της στην εξαγωγή πληροφοριών για τον πολιτισμό της περιοχής και της εποχής της. Αναφέρθηκε επίσης στις επιρροές που δέχτηκε και στις διαφοροποιήσεις ανάλογα με την ηλικία, το φύλο και την περιοχή προσθέτοντας αφηγηματικά στοιχεία που αποδεικνύουν την κοινωνική λειτουργία της ενδυμασίας, τους κανόνες που διαμόρφωσαν την ενδυματολογική συμπεριφορά και ρύθμισαν την καθημερινότητα των μικροκοινωνιών.
Η ομιλήτρια κ. Χρυσούλα Ν. Αναγνώστου, Φιλόλογος και Οργανωτική Γραμματέας της Ι.Λ.Ε.Τ. στην εισήγησή της με θέμα: «Από το μαλλί στο υφαντό: ο ρόλος της τζουμερκιώτισσας δημιουργού», ασχολήθηκε με την κατασκευή του ιματισμού, των κλινοσκεπασμάτων και άλλων υφαντών χρηστικών αντικειμένων, αναφέρθηκε στα στάδια επεξεργασίας του μαλλιού από την πρώτη ύλη ως το τελικό αποτέλεσμα, το υφαντό, στα είδη που κατασκευάστηκαν, στα θέματα που χρησιμοποιήθηκαν ως διακοσμητικά μοτίβα, στα εργαλεία – σύνεργα κατασκευής, στα υλικά βαφής και στην προέλευσή τους. Τόνισε ιδιαίτερα την αποκλειστική αρμοδιότητα κατασκευής της τζουμερκιώτισσας γυναίκας και τη συμβολή της στην οικονομία της Ηπείρου κατά το 18ο και 19ο αι.. τεκμηριώνοντας τις πληροφορίες με καταγεγραμμένα στοιχεία, αναφέρθηκε στην κοινωνική διάσταση της υφαντικής και επεσήμανε τη σύνδεση της παραγωγής νημάτων και υφαντών με το δημοτικό τραγούδι. Παράλληλα προβλήθηκε φωτογραφικό υλικό από διάφορα μουσεία και ιδιωτικές συλλογές της περιοχής, από οικογενειακά κειμήλια και δημιουργήματα σχετικά με το θέμα.
Η ομιλήτρια κ. Ματίνα Γ. Δεδικούση, Αρχιτέκτονας μηχανικός -ΜSc Κοινωνική και Ιστορική Ανθρωπολογία, Ιστορία και Θεωρία της Τέχνης/Επιμέλεια εκθέσεων. Στην εισήγησή της με θέμα «Από τα μουσειακά αντικείμενα στα κοινωνικά υποκείμενα. Ο ρόλος της τοπικής κοινότητας στη συγκρότηση των λαογραφικών μουσείων», αναφέρθηκε στο σημαντικό ρόλο των τοπικών συλλογών και λαογραφικών μουσείων αλλά και στην αναγκαιότητα κατάταξης και αναδιάρθρωσης του υλικού των συλλογών, έκθεσης και συμπλήρωσης με περιγραφικά και αφηγηματικά στοιχεία και πληροφορίες για τη λειτουργία του κάθε εκθέματος. Παρουσίασε παραδείγματα απαραίτητων πληροφοριών, υποδεικνύοντας στοιχεία που είναι αναγκαία να συνοδεύουν τα εκθέματα όπως η προέλευση, η κατάσταση, η χρησιμότητα, η περιγραφή και κάποια αφήγηση σχετική με το αντικείμενο, ούτως ώστε τα εκθέματα να δίνουν ολοκληρωμένες πληροφορίες και να ζωντανεύουν στα μάτια του επισκέπτη την εποχή και τις συνθήκες δημιουργίας του. Η εισήγησή της αποτέλεσε σεμινάριο οργάνωσης, τεκμηρίωσης και παρουσίασης των εκθεμάτων καθώς με την κατατοπιστική και επιστημονική της ομιλία έκανε σημαντικές υποδείξεις και προσέφερε αξιόλογο γνωστικό υλικό στους τοπικούς πολιτιστικούς συλλόγους, συλλέκτες και ιδρυτές μουσείων για τη συστηματικότερη καταγραφή και έκθεση των λαϊκών δημιουργημάτων.
Η κ. Αφροδίτη Χ. Καμάρα, Δρ. Ιστορίας και Σύμβουλος διαχείρισης πολιτιστικής κληρονομιάς, στην εισήγησή της με θέμα «Η ψηφιοποίηση των εκθεμάτων του Λαογραφικού Μουσείου Τζουμέρκων για την προστασία και ανάδειξη της υλικής και άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς», αναφέρθηκε στα προβλήματα βιωσιμότητας των μικρών μουσείων, στην έλλειψη πληροφόρησης και εκπαίδευσης για θέματα μουσειακής διαχείρισης, στις δυσκολίες προβολής και ανάδειξης αλλά και στις συνθήκες που έκαναν επιτακτική την ανάγκη ψηφιοποίησης των εκθεμάτων των μουσείων. Επεσήμανε την αναγκαιότητα συντήρησης, σωστής τοποθέτησης, τεκμηρίωσης, ψηφιοποίησης και επένδυσης των υλικών τεκμηρίων με μύθους και παραδόσεις και παρουσίασε το πρόγραμμα που υποστήριξε την ανάπτυξη δικτύου μικρών μουσείων αλλά και εφαρμογών. Τόνισε τις δυνατότητες που προσφέρει το δίκτυο μικρών μουσείων και το πρόγραμμα DigiSmALL για την ανάπτυξη καινοτόμων ιδεών, εκπαιδευτικών προγραμμάτων, την προβολή και την επέκταση επισκεψιμότητας.
Το δεύτερο μέρος περιλάμβανε ανάγνωση ποιημάτων και κειμένων σχετικών με τη θεματική. Η φιλόλογος κ. Ευαγγελία Αγγέλη και ο δάσκαλος κ. Παναγιώτης Καραβασίλης καθήλωσαν και συγκίνησαν το ακροατήριο με τη θεατρικότητα που απέδωσαν τα κείμενα «Το κέντημα του μαντηλιού» και « ο Αργαλειός» του Κώστα Κρυστάλλη, ένα δημοτικό τραγούδι αποχωρισμού από τη συλλογή του Γιώργου Κοτζιούλα, «Τα Χέρια» του Μιχάλη Γκανά και « Ο Νάκο Μάνθος ο ράφτης» του Λάμπρου Κοντογιάννη από το βιβλίο του Πηγάδια-Βαλτσιώρα. Ιστορικά λαογραφικά».
Ακολούθησαν παρεμβάσεις της κ. Όλγας Τσίρκα και κ. Παρασκευής Κοσμά, οι οποίες παρουσίασαν το λαογραφικό μουσείο και τις δράσεις του εκπολιτιστικού συλλόγου Αθαμανίου «Ο ΑΘΑΜΑΣ», του κ. Φώτη Χαχούλη, ο οποίος παρουσίασε την αξιόλογη για τα Τζουμέρκα προσωπική του συλλογή «Λαογραφικές ρίζες» και το υπαίθριο λαογραφικό μουσείο στο Γραικικό, τη βιντεοσκοπημένη συνέντευξη του κ. Παντελή Καραλή για την εξίσου σημαντική ιδιωτική του συλλογή στην Κυψέλη ‘Αρτας και της κ. Αικατερίνης Μουσαφίρη-Γκολφινοπούλου για την αντιπροσωπευτική συλλογή του πολιτισμού των Καλαρρυτών.
Την εκδήλωση πλαισίωσε με δημοτικά τραγούδια των Τζουμέρκων, σχετικών με την υφαντική και την παραγωγή νημάτων, ο τραγουδιστής παραδοσιακών τραγουδιών κ. Σταύρος Πόγιας.
Η ημερίδα, που κατά κοινή ομολογία, θεωρήθηκε πετυχημένη, έκλεισε με ερωτήσεις και δημιουργική συζήτηση.
Χρυσούλα Αναγνώστου, Φιλόλογος, Γραμματέας της Ι.Λ.Ε.Τ.